Voorgeschiedenis |
Begin
1900 had mijn overgroot-vader F.M. Houbaer een sigarenfabriek in Amersfoort.
Door het rantsoeneren van de landelijke tabaksvoorraad als gevolg van de noodtoestand
van de eerste wereldoorlog, bleek samenwerken de meest geriefelijke weg. Hierdoor
ontstond in 1918 een fusie tussen de sigarenfabrikant Houbaer en de
Cigarillosfabrikant Vink en zo richtte mijn overgroot-vader F.M. Houbaer een
sigarenfabriek met 56 medewerkers op in de Nieuwstraat in Amersfoort onder de
naam N.V. F.M. Houbaer & Co. Zij brachten Cigarillos op de markt onder de
naam Houbaerillos.
Men begon op bescheiden schaal met het vervaardigen van kleine sigaartjes.
Aanvankelijk stond de consument wantrouwend tegenover het
nieuwe product maar dat veranderde in de loop van de tijd. Spoedig vond een
verhuizing plaats naar de Van Asch van Wijckstraat, waar een nieuwe fabriek
werd gebouwd en de villa van mijn opa werd gebruikt als kantoor. De zaken gingen
erg goed en men moest wederom snel uit-breiden. De villa ging tegen de vlakte
en in de plaats daarvan kwamen nieuwe kantoorpanden.
De naam Houbaerillos werd gewijzigd in Sopla, welke geen verband meer had met de fabriek of zijn directeur. Sopla is een korte coulante naam, die als patentnaam wettelijk was vastgelegd. Sopla is Spaans voor dampertje. In 1923 werd de fabriek verder uitgebreid door het toevoegen van de N.V. Oldenkott en Zoonen, tabaksfabriek vanuit Amsterdam naar Amersfoort.
In
1929 waren bij Sopla
450 werknemers in dienst die per week 1,5 miljoen Cigarillos
produceerden. Het bedrijf adverteerde met Sopla
als: "Steeds Onder Professionele Leiding Aangemaakt". De Amersfoorters
hadden er een eigen vertaling voor namelijk:
Stinkt Ontzettend, Pak Liever Andere.
De naam Sopla werd in Nederland een begrip maar door de tweede wereldoorlog kwam daar een einde aan. Na de bevrijding werd de tabak gedistribueerd en moesten de fabrieken niet alleen de goedkope tabak (waarvan de Sopla's werden gemaakt) maar ook de duurdere soorten tabak afnemen. Mede hierdoor kwam een einde aan het maken van uitsluitend goedkope sigaren.
De villa aan de Van Asch van Wijckstraat. Op het dak van
de villa stond
een enorme grote sigaar. De sigaar moest op last van de regering, i.v.m. de
dreigende eerste wereldoorlog, van het dak gehaald worden.
De
N.V. F.M. Houbaer & Co's maakte voor zijn tijd heel veel reclame en probeerde
ook klanten aan zich
te binden. In de advertenties werden geregeld de grote namen van die tijd gebruikt
zoals Edison, Ford,
Hoover, Mussolini, Rockefeller en Coolidge.
Zo
kon men sparen voor geschenken via de Sopla bonnen van 2,5, 3 en 5 cent. Ook
reden er autootjes
met een reusachtige sigaar op het dak gemonteerd door de straten om reclame
te maken voor Sopla.
In februari 1929 werd speciaal voor spoed bestellingen een vliegtuig aangeschaft.
Reclame
advertenties van die tijd
De PH-AEX Sopla |
Op 18 februari 1929 werd het vliegtuig met registratienummer H-NAEX gekocht. Dit was een Pander EC11 met constructienummer 26/II. De Pander was een Nederlands ontwerp waarvan er zes zijn ingeschreven, nummer 26 was de laatste. De Pander had een 60-100 Pk motor met een kruissnelheid van 115/140 km/uur met een benzineverbruik van 8 liter per uur. In dezelfde maand veranderde de Nederlandse regering de registratie voor vliegtuigen en zo ontstond de PH-AEX. Er bestaat onduidelijkheid omtrent het registratienummer H-NAEX. "Het Vliegveld" van juli 1929 meldt dat kenmerk H-NAET voor dit toestel gereserveerd zou zijn maar deze Pander heeft nooit een H-N-kenmerk gedragen. Hij werd op 18 februari 1929 direct in het Eerste Register ingeschreven als PH-AEX.
Het vliegtuig werd aangekocht om spoedbestellingen tot een maximum van 50.000 stuks Sopla's binnen een paar uur op iedere naastliggende plaats van een vliegveld te kunnen afleveren. Het was zo georganiseerd dat vanaf het vliegveld de goederen met een SOPLA-auto werden afgeleverd.
In die tijd was
het beschilderen van vliegtuigen verboden maar daar moest iets aan gedaan worden
want de PH-AEX zou het eerste reclamevliegtuig van Nederland moeten worden.
De ontheffing kreeg men en het volgende stond daarover vermeld in de NRC van
26 februari 1929 "Het hoofd van het Bureau Luchtvaart maakt bekend,
dat aan F.M. Houbaer & Co.'s Sigaren- & Cigarillosfabriek, te Amersfoort,
ontheffing is verleend van het verbod, bedoeld in artikel 6, eerste lid, der
luchtvaartwet, in zooverre dat het vliegtuig dier vennootschap, ingeschreven
onder het nationaliteits- en inschrijvingskenmerk PH-AEX, tijdens vluchten in
Nederland in plaats van genoemd kenmerk het opschrift "Sopla" mag
voeren"
De
PH-AEX, hier op Soesterberg, werd ingezet als reclamevliegtuig en voor het bezorgen
van spoedbestellingen binnen enkele uren overal in Nederland waar een vliegveld
was.
Daarnaast werd het toestel 2 dagen per week gratis ter beschikking gesteld voor
het maken van rondvluchten boven Nederland. Belangstellenden konden zich hiervoor
via hun sigarenwinkelier inschrijven.
NRC 20-03-1929
Deze
foto is gemaakt op 19 april 1929 in Zeeland waar rondvluchten met Sopla rokers
werden gemaakt. Vanaf het vliegveld bij Souburg werden de rondvluchten uitgevoerd.
Tijdens een van die vluchten ging ook een fotograaf mee en maakte enkele luchtfoto's
Vliegtuig botst tegen een dijk, 2 gewonden |
Op
4 september 1929 is de Sopla/PH-AEX tijdens een reddings-actie in Bruinisse
tegen een dijk gebotst waarbij zowel de piloot als een passagier gewond zijn
geraakt.
Eerder die
dag moest een ander Pander vliegtuig de PH-AEJ op een klein stukje land bij
Bruinisse een noodlanding maken wegens motorpech. Op telegrafisch verzoek kwam
de Sopla/PH-AEX te hulp bestuurd door piloot H.H. Schmidt Crans, instructeur
van de Rotterdamse Aero-club en landde eveneens op het kleine stukje land. Helaas
had piloot Schmidt Crans niet de benodigde materialen aan boord en moest terugkeren.
De PH-AEJ passagier
Jhr. Van der Wall van Repelaer van Puttershoek stapte over en ging vervolgens
mee terug. Bij het opstijgen heeft de Sopla/PH-AEX, doordat het niet de benodigde
vlucht kon krijgen, een bocht willen maken omdat een dijkje in de weg lag. Daarbij
heeft een van de vleugels de grond geraakt met als gevolg dat het vliegtuig
zwaar werd beschadigd. Jhr. Van der Wall van Repelaer van Puttershoek werd ernstig
verwond terwijl de piloot H.H. Schmidt Crans lichte verwondingen had. Aldus
de kranten.
Berichtgeving over het ongelukt
Op 30-10-2005 ontving
ik een mail van Herman Dekker (50 jaar luchtvaarthistoricus) en liet het
volgende weten over het ongeluk gebaseerd op o.a. het logboek, RLD archieven,
RWS-archieven e.d. "Reddingsactie" is wel enigszins overdreven. Het
toestel maakte al moeizaam snelheid en botste ook nog met een wiel tegen een
paal waardoor het nog meer afgeremd werd. De bestuurder zag in dat over de dijk
vliegen én vóór de dijk landen beide uitgesloten waren
en draaide een bocht om niet recht tegen de dijk aan te vliegen. Hierbij raakte
een vleugel de grond met het bekende resultaat.
Over de personele gevolgen was Het Vaderland verkeerd ingelicht! De passagier
klaagde weliswaar over pijn in de rug en werd daarom per
draagbaar naar een ziekenhuis afgevoerd, daar bleek echter dat hem niets mankeerde!
De bestuurder sloeg met het hoofd tegen de cockpitrand en
raakte een tand kwijt. Dat is alles!.
Verkoop van de Sopla/PH-AEX |
Op
26 oktober 1929 werd de Sopla/PH-AEX verkocht als lesvliegtuig aan de Nationale
Luchtvaart School (NLS) op Rotterdam en was daarmee de vierde Pander.
Enkele cijfers:
In 1929 ontvingen de leerlingen gemiddeld 15 uur en 40 minuten vliegles alvorens
hun eerste solovlucht te maken. Deze vliegduur werd verdeeld over 38 lessen.
De totale vliegopleiding bij de NLS duurde gemiddeld 50 tot 55 lessen verdeeld
over 20 vlieguren. De gemiddelde vliegles duurde ongeveer 25 minuten. De kosten
voor het halen van het A-brevet kwamen daarmee uit op 20 x FL. 40,- p/les =
FL 800,- (€ 363,-)
Op 12 maart 1934 moest
de PH-AEX een noodlanding maken bij het plaatsje Engelen (vlakbij 's-Hertogenbosch).
De noodlanding vond plaats in het "polderke".
De veldwachter naast het toestel was Cornelis Maas (1933 tot 1937). Hij hield voor twee dagen de wacht bij het vliegtuig zodat er niets werd vernield of gestolen. Als dank voor het bewaken van het vliegtuig mocht hij mee met een rondvlucht boven Engelen.
Bron: http://members.lycos.co.uk/franslucas/Pander.htm
Op 27 april 1934 is de PH-AEX afgegleden/verongelukt op Soesterberg, piloot was C. Bouter. Door dit ongeval is het toestel op 7 juni 1934 uitgeschreven uit het register. De romp en de middenstukken van de vleugels werden vanaf 1936 tentoongesteld in Soesterdal.
Specifieke gegevens:
Ex PH-AEX (lst reg). CoR 26. NV Houbaer. To NV NLS 26.10.29.
Crashed Soesterberg 27.4.34. Regn cld 7.6.34
PH-AEX Pander EC II 26 18.2.29
CoR 108. NV Houbaer & Co. Became PH-AEX (2nd reg) 28.2.29. See comment with
(H-NAET)
Gebeurtenissen in volgorde: |
DATUM |
GEBEURTENIS |
PILOOT |
---|---|---|
18-02-1929 | Aankoop vliegtuig H.NAEX door F.M. Houbaer | |
Februari 1929 | Nederlandse regering wijzigt vliegtuigregistratie in PH-xxx | |
26-02-1929 | Hoofd Bureau Luchtvaart verleent ontheffing. Het vliegtuig krijgt de registratie Sopla i.p.v. PH-AEX | |
30-03-1929 | Noodlanding bij Bussum wegens losgeraakte bougiekabel | J.H. van Eck |
18-04-1929 |
Noodlanding bij Wilhelminadorp wegens storing in de benzine toevoer | J.H. van Eck |
12-05-1929 | Noodlanding bij Noordwijk wegens magneetstoring | J.H.
van Eck |
19-07-1929 | Noodlanding bij Gilze-Rijen wegens motorstoring | J.H. van Eck |
22-07-1929 | Noodlanding bij Hapert wegens motorstoring | J.H. van Eck |
20-08-1929 | De PH-AEX maakt zijn laatste vlucht in dienst van Houbaer van Schiphol naar Waalhaven. Daarna werd het toestel overgedragen naar NV NLS. De officiële overdracht was later op 26-10-1929 | J.H.
van Eck passagier mr. Schoemayer, redacteur van "Tabaksblad" te Bussum. |
25-08-1929 | De PH-AEX zou in dienst van NLS dienst doen als lesvliegtuig. Hiervoor werd een dubbel voetenstuur ingebouwd, de logboek-aantekening daarover werd geschreven door Willem van Graft (NLS!). | |
04-09-1929 | Verongelukt tijdens een reddingsactie bij Bruinisse | H.H.
Schmidt Crans passagier Jhr. Van der Wall van Repelaer van Puttershoek |
26-10-1929 | Officieel overgeschreven naar de Nationale Luchtvaart School (NLS) maar de feitelijke overdracht was al op 20-08-1929 | |
02-10-1930 | Onderstel gescheurd op vliegveld Waalhaven | H.F. Souffrée |
03-05-1930 | Over de kop geslagen op vliegveld Waalhaven | Onbekend |
13-09-1932 | Onderstel bezweek op vliegveld Eindhoven | A.F. Postmaa |
30-06-1933 | Op Schiphol aangereden door de PH-AGQ | |
25-08-1933 | Noodlanding bij Ede wegens motorstoring | A. van Ulsen |
12-03-1934 of 24-03-1934 |
Noodlanding bij het plaatsje Engelen | |
27-04-1934 | Afgegleden/Neergestort op Soesterberg | C. Bouter ongedeerd. |
07-06-1934 | Uitgeschreven uit het register | |
vanaf 1936 | Tentoonstelling romp en de middenstukken van de vleugels in Soesterdal |
Indien u na het lezen van het bovenstaande opmerkingen en of aanvullingen heeft dan kunt u gebruik maken van onderstaande link.
Voor
vragen, opmerkingen en of aanvullingen:
Historie:
11-10-2003
Eerste versie gepubliceerd
25-02-2005 Tekst aangepast n.a.v. krantenartikelen uit 1929
30-10-2005 Aanvulling van Herman Dekker (50
jaar luchtvaarthistoricus) o.b.v.
logboek PH-AEX, RLD archieven, RWS-archieven, ARA e.d.