Begin 1900 had mijn overgroot-vader F.M. Houbaer een sigarenfabriek in Amersfoort. Door het rantsoeneren van de landelijke tabaksvoorraad als gevolg van de noodtoestand van de eerste wereldoorlog, bleek samenwerken de meest geriefelijke weg. Hierdoor ontstond in 1918 een fusie tussen de sigarenfabrikant Houbaer en de Cigarillosfabrikant Vink en zo richtte mijn overgroot-vader F.M. Houbaer een sigarenfabriek met 56 medewerkers op in de Nieuwstraat in Amersfoort onder de naam N.V. F.M. Houbaer & Co. Zij brachten Cigarillos op de markt onder de naam Houbaerillos. Men begon op bescheiden schaal met het vervaardigen van kleine sigaartjes.

Aanvankelijk stond de consument wantrouwend tegenover het nieuwe product maar dat veranderde in de loop van de tijd. Spoedig vond een verhuizing plaats naar de Van Asch van Wijckstraat, waar een nieuwe fabriek werd gebouwd en de villa van mijn opa werd gebruikt als kantoor. De zaken gingen erg goed en men moest wederom snel uit-breiden. De villa ging tegen de vlakte en in de plaats daarvan kwamen nieuwe kantoorpanden.

De naam Houbaerillos werd gewijzigd in Sopla, welke geen verband meer had met de fabriek of zijn directeur. Sopla is een korte coulante naam, die als patentnaam wettelijk was vastgelegd. Sopla is Spaans voor dampertje. In 1923 werd de fabriek verder uitgebreid door het toevoegen van de N.V. Oldenkott en Zoonen, tabaksfabriek vanuit Amsterdam naar Amersfoort.

In 1929 waren bij Sopla 450 werknemers in dienst die per week 1,5 miljoen Cigarillos produceerden. Het bedrijf adverteerde met Sopla als: "Steeds Onder Professionele Leiding Aangemaakt". De Amersfoorters hadden er een eigen vertaling voor namelijk:
Stinkt Ontzettend, Pak Liever Andere.

De N.V. F.M. Houbaer & Co's maakte voor zijn tijd heel veel reclame en probeerde ook klanten aan zich
te binden. In de advertenties werden geregeld de grote namen van die tijd gebruikt zoals Edison, Ford,
Hoover, Mussolini, Rockefeller en Coolidge.
Zo kon men sparen voor geschenken via de Sopla bonnen van 2,5, 3 en 5 cent. Ook reden er autootjes
met een reusachtige sigaar op het dak gemonteerd door de straten om reclame te maken voor Sopla.
In februari 1929 werd speciaal voor spoed bestellingen een vliegtuig aangeschaft.
Reclame advertenties van die tijd

Op 18 februari 1929 werd het vliegtuig met registratienummer H-NAEX gekocht. Dit was een Pander EC11 met constructienummer 26/II. De Pander was een Nederlands ontwerp waarvan er zes zijn ingeschreven, nummer 26 was de laatste. De Pander had een 60-100 Pk motor met een kruissnelheid van 115/140 km/uur met een benzineverbruik van 8 liter per uur. In dezelfde maand veranderde de Nederlandse regering de registratie voor vliegtuigen en zo ontstond de PH-AEX. Er bestaat onduidelijkheid omtrent het registratienummer H-NAEX. "Het Vliegveld" van juli 1929 meldt dat kenmerk H-NAET voor dit toestel gereserveerd zou zijn maar deze Pander heeft nooit een H-N-kenmerk gedragen. Hij werd op 18 februari 1929 direct in het Eerste Register ingeschreven als PH-AEX.

Het vliegtuig werd aangekocht om spoedbestellingen tot een maximum van 50.000 stuks Sopla's binnen een paar uur op iedere naastliggende plaats van een vliegveld te kunnen afleveren. Het was zo georganiseerd dat vanaf het vliegveld de goederen met een SOPLA-auto werden afgeleverd.

In die tijd was het beschilderen van vliegtuigen verboden maar daar moest iets aan gedaan worden want de PH-AEX zou het eerste reclamevliegtuig van Nederland moeten worden. De ontheffing kreeg men en het volgende stond daarover vermeld in de NRC van 26 februari 1929 "Het hoofd van het Bureau Luchtvaart maakt bekend, dat aan F.M. Houbaer & Co.'s Sigaren- & Cigarillosfabriek, te Amersfoort, ontheffing is verleend van het verbod, bedoeld in artikel 6, eerste lid, der luchtvaartwet, in zooverre dat het vliegtuig dier vennootschap, ingeschreven onder het nationaliteits- en inschrijvingskenmerk PH-AEX, tijdens vluchten in Nederland in plaats van genoemd kenmerk het opschrift "Sopla" mag voeren"

De PH-AEX, hier op Soesterberg, werd ingezet als reclamevliegtuig en voor het bezorgen van spoedbestellingen binnen enkele uren overal in Nederland waar een vliegveld was.

Daarnaast werd het toestel 2 dagen per week gratis ter beschikking gesteld voor het maken van rondvluchten boven Nederland. Belangstellenden konden zich hiervoor via hun sigarenwinkelier inschrijven. NRC 20-03-1929

Deze foto is gemaakt op 19 april 1929 in Zeeland waar rondvluchten met Sopla rokers werden gemaakt. Vanaf het vliegveld bij Souburg werden de rondvluchten uitgevoerd. Tijdens een van die vluchten ging ook een fotograaf mee en maakte enkele luchtfoto's

Op 4 september 1929 is de Sopla/PH-AEX tijdens een reddings-actie in Bruinisse tegen een dijk gebotst waarbij zowel de piloot als een passagier gewond zijn geraakt.

Eerder die dag moest een ander Pander vliegtuig de PH-AEJ op een klein stukje land bij Bruinisse een noodlanding maken wegens motorpech. Op telegrafisch verzoek kwam de Sopla/PH-AEX te hulp bestuurd door piloot H.H. Schmidt Crans, instructeur van de Rotterdamse Aero-club en landde eveneens op het kleine stukje land. Helaas had piloot Schmidt Crans niet de benodigde materialen aan boord en moest terugkeren.

De PH-AEJ passagier Jhr. Van der Wall van Repelaer van Puttershoek stapte over en ging vervolgens mee terug. Bij het opstijgen heeft de Sopla/PH-AEX, doordat het niet de benodigde vlucht kon krijgen, een bocht willen maken omdat een dijkje in de weg lag. Daarbij heeft een van de vleugels de grond geraakt met als gevolg dat het vliegtuig zwaar werd beschadigd. Jhr. Van der Wall van Repelaer van Puttershoek werd ernstig verwond terwijl de piloot H.H. Schmidt Crans lichte verwondingen had. Aldus de kranten.

Berichtgeving over het ongelukt

Op 30-10-2005 ontving ik een mail van Herman Dekker (50 jaar luchtvaarthistoricus) en liet het volgende weten over het ongeluk gebaseerd op o.a. het logboek, RLD archieven, RWS-archieven e.d. "Reddingsactie" is wel enigszins overdreven. Het toestel maakte al moeizaam snelheid en botste ook nog met een wiel tegen een paal waardoor het nog meer afgeremd werd. De bestuurder zag in dat over de dijk vliegen én vóór de dijk landen beide uitgesloten waren en draaide een bocht om niet recht tegen de dijk aan te vliegen. Hierbij raakte een vleugel de grond met het bekende resultaat.

Over de personele gevolgen was Het Vaderland verkeerd ingelicht! De passagier klaagde weliswaar over pijn in de rug en werd daarom per
draagbaar naar een ziekenhuis afgevoerd, daar bleek echter dat hem niets mankeerde! De bestuurder sloeg met het hoofd tegen de cockpitrand en
raakte een tand kwijt. Dat is alles!.

Op 26 oktober 1929 werd de Sopla/PH-AEX verkocht als lesvliegtuig aan de Nationale Luchtvaart School (NLS) op Rotterdam en was daarmee de vierde Pander.

Enkele cijfers:
In 1929 ontvingen de leerlingen gemiddeld 15 uur en 40 minuten vliegles alvorens hun eerste solovlucht te maken. Deze vliegduur werd verdeeld over 38 lessen. De totale vliegopleiding bij de NLS duurde gemiddeld 50 tot 55 lessen verdeeld over 20 vlieguren. De gemiddelde vliegles duurde ongeveer 25 minuten. De kosten voor het halen van het A-brevet kwamen daarmee uit op 20 x FL. 40,- p/les = FL 800,- (€ 363,-)

Op 12 maart 1934 moest de PH-AEX een noodlanding maken bij het plaatsje Engelen (vlakbij 's-Hertogenbosch). De noodlanding vond plaats in het "polderke".

De veldwachter naast het toestel was Cornelis Maas (1933 tot 1937). Hij hield voor twee dagen de wacht bij het vliegtuig zodat er niets werd vernield of gestolen. Als dank voor het bewaken van het vliegtuig mocht hij mee met een rondvlucht boven Engelen.

Bron: http://members.lycos.co.uk/franslucas/Pander.htm

Op 27 april 1934 is de PH-AEX afgegleden/verongelukt op Soesterberg, piloot was C. Bouter. Door dit ongeval is het toestel op 7 juni 1934 uitgeschreven uit het register. De romp en de middenstukken van de vleugels werden vanaf 1936 tentoongesteld in Soesterdal.

Specifieke gegevens:
Ex PH-AEX (lst reg). CoR 26. NV Houbaer. To NV NLS 26.10.29. Crashed Soesterberg 27.4.34. Regn cld 7.6.34
PH-AEX Pander EC II 26 18.2.29 CoR 108. NV Houbaer & Co. Became PH-AEX (2nd reg) 28.2.29. See comment with (H-NAET)

Indien u na het lezen van het bovenstaande opmerkingen en of aanvullingen heeft dan kunt u gebruik maken van onderstaande link.

Voor vragen, opmerkingen en of aanvullingen:

Historie:
11-10-2003 Eerste versie gepubliceerd
25-02-2005 Tekst aangepast n.a.v. krantenartikelen uit 1929
30-10-2005 Aanvulling van Herman Dekker (50 jaar luchtvaarthistoricus) o.b.v. logboek PH-AEX, RLD archieven, RWS-archieven, ARA e.d.